Przejdź do treści

Skarb z Głuszyny

Do najcenniejszych zabytków kościoła p.w. św. Jakuba Większego Apostoła należy zaliczyć organy piszczałkowe zbudowane przez Friedricha Ladegasta z Weissenfels. Instrument ten przedstawia wysoką wartość jako zabytek kultury muzycznej XIX stulecia.

Budowniczy głuszyńskich organów – Friedrich Ladegast jest jednym z największych mistrzów sztuki organmistrzowskiej wszechczasów. Urodził się 30 sierpnia 1818 roku w saksońskiej mieścinie Hochhermsdorf położonej w okolicy Lipska (Niemcy). Z domu rodzinnego wyniósł zamiłowanie do muzyki (matka grała na organach) i talent rzemieślnika – artysty po ojcu. W wieku 14 lat rozpoczął pracę jako terminator w warsztacie organmistrzowskim starszego brata, czyniąc szybkie postępy w sztuce budowy organów. Lata te zaowocowały dwoma pierwszymi samodzielnie wykonanymi małymi instrumentami. Ladegast kształcił się u najlepszych europejskich organmistrzów: Gottfrieda Silbermanna, Urbana Kreutzbacha, Hildebrandta; a następnie założył samodzielny warsztat organmistrzowski. Udokumentowany dorobek Ladegasta obejmuje ponad 156 zinwentaryzowanych instrumentów różnej wielkości, przy czym lista ta ciągle jeszcze jest otwarta. Obok małych, średnich i dużych budował Ladegast także instrumenty monumentalne, jak m.in. w katedrze w Merseburgu – 81 głosów, w Schwerinie – 84, w kościele św. Mikołaja w Lipsku – 84, w Sali Koncertowej w Wiedniu – 56, czy Reval Ritten – 58 głosów. Kunszt organmistrzowski Ladegasta cenił wysoko Albert Schweitzer: Ich halte Friedrich Ladegast für den bedeutendsten Orgelbauer nach Silbermann, dessen Tradition er fortsetzt. Sowohl in technischer wie auch in klanglicher Hinsicht sind seine Schöpfungen einzigartig. Der große französische Orgelbauer Aristide Cavaillé-Coll hat ihn als den besten unter den zeitgenössischen Orgelbauern der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts geschätzt.

Instrumenty Ladegasta rozbrzmiewały, oprócz Niemiec, jeszcze w Polsce, na Łotwie, w Rosji, Austrii, Czechach, w Afryce (Senegal) i USA (New York). Friedrich Ladegast zmarł owiany chwałą legendarnego organmistrza 30 czerwca 1905 roku w Weissenfels.

Związki Ladegasta z Polską są wielorakie. Zostawił tu po sobie co najmniej cztery instrumenty. Dwa udokumentowane znajdują się w Poznaniu – w Poznańskiej Kolegiacie Farnej i w kościele p.w. św. Jakuba Większego Apostoła przy ulicy Głuszyna w Poznaniu.

Organy kościoła p.w. św. Jakuba Większego Apostoła posiadają 16 głosów, 2 manuały i pedał. Jest to instrument o trakturze mechanicznej. Od 1874 roku do 1879 roku przeprowadzano dobrowolną kwestę na rzecz powstania instrumentu w 18 wsiach należących do parafii. W aktach parafialnych znajduje się kompletny spis nazwisk nazwisk ofiarodawców wraz z wysokością ofiarowanych sum. Parafia zebrała 1/3 potrzebnej kwoty, pozostałą część zapłacił Magistrat Miejski. W 1880 roku odbył się przetarg na budowę organów. Zgłosiły się do niego renomowane firmy europejskie (Sauer, Walker) i bardzo znana polska firma Gryszkiewicza. Przetarg wygrał organmistrz Friedrich Ladegast z Weissenfels i po podpisaniu umowy w 1883 roku jego firma rozpoczęła prace nad budową organów. 16 grudnia 1884 roku parafianie głuszyńscy otrzymali pięknie brzmiące organy. Nie wiemy, jak zaprezentowano je po raz pierwszy – czy odbył się uroczysty koncert, czy po prostu Boże Narodzenie było wystarczającą okazją do rozbrzmienia nowego instrumentu.

Trudno jest opisać brzmienie organów mistrza Ladegasta. Jest to brzmienie niezwykle szlachetne. Głośne rejestry nie są krzykliwe; delikatne – są ciche, ale nie głuche. Dźwięk poszczególnych barw, zwanych rejestrami, przenika się doskonale nawzajem i stapia się w doskonałą całość w pełnym brzmieniu.

Następnym atutem głuszyńskich organów jest ich oryginalny, nienaruszony stan zachowania, co jest ogromną rzadkością. Większość instrumentów z XIX wieku była przerabiana lub co gorsza ulegała zniszczeniu – tutejsze organy oparły się chyba cudem upływowi czasu. Niestety, nie używane od 25 lat mogą popaść w niebyt już niedługo. Instrument wymaga gruntownej renowacji. Mamy w ręku skarb, którego los zależy w dużej mierze od nas…

Od kwietnia 2003 roku rozpoczęło działalność STOWARZYSZENIE NA RZECZ RENOWACJI ORGANÓW FRIEDRICHA LADEGASTA W KOŚCIELE P.W. ŚW. JAKUBA WIĘKSZEGO APOSTOŁA W POZNANIU wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem KRS 0000158450 postanowieniem Sądu Rejonowego w Poznaniu, XXI Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Celem Stowarzyszenia jest: prowadzenie działalności na rzecz renowacji organów Friedricha Ladegasta, zbieranie i gromadzenie środków pieniężnych na w/w cel, upowszechnianie wiedzy muzycznej i historycznej, sprawowanie opieki nad spuścizną kulturową, prowadzenie działalności w zakresie integracji społecznej i kulturowej zmierzającej do pojednania społeczności międzynarodowej.